معمولاً در چیدمان منزل، اجزا و عناصر متفاوتی وجود دارند که هر کدام به نوبه خود اهمیت دارد. در این میان برخی از وسایل می‌توانند به عنوان نقطه عطف و تکمیل‌کننده سبک چیدمان منزل و شکل‌دهنده زیبایی منزل ایفای نقش کنند. فرش نیز یکی از همین عناصر تأثیرگذار مهم در دکوراسیون منزل است، عنصری که در فرهنگ ایرانی نیز اهمیت بسیاری دارد و میتواند حتی به عنوان نقطه کانونی خانه نیز شناخته شود.
به طور کلی فرش‌هایی که در بازار موجود هستند به دو دسته کلی فرش ماشینی و فرش دستباف تقسیم میشوند. در این میان فرش‌های دستباف از ارزش بیشتری برخوردار هستند، چراکه همانطور که از نامشان پیداست ساخته دست هنرمندانی هستند که ساعت‌ها، روزها و بلکه ماه‌ها برای بافت آنها زمان و انرژی صرف کرده‌اند. در این مطلب همراه ما باشید تا به موضوع راهنمای خرید فرش دستباف بپردازیم و شما را با راه‌های خرید یک فرش دستباف ایده‌آل آشنا کنیم.
تاریخچه فرش دستباف ایرانی
در دنیا انواع فرش ایرانی به عنوان کالایی لوکس شناخته میشود و هر کسی نمی‌تواند آن را بخرد. اما همچنان تعداد کسانی که این چنین فرش‌هایی در خانه‌شان دارند، بسیار زیاد است. همین اینکه فرش دستباف در برخی مناطق ایران، جزئی از سنت زندگی است و از طرف دیگر زیبایی مسحور کننده این هنر دست، همه را مجاب به داشتنش میکند.
کدام طرح را انتخاب کنم؟
بیشتر ما وقتی به قالی دستباف فکر میکنیم، یاد یک قالی با رنگ زمینه‌ی لاکی-قرمز می‌افتیم که یک گل بزرگ (ترنج) در وسط و ۴ بخش سه گوش پر از گل و برگ و اسلیمی (لچک) در چهار گوشه دارد.
خیلی‌ها این طرح را تکراری می‌دانند. البته همین طرح لچک و ترنج که برای ما تکراری است یکی از اصیل‌ترین طرح‌های قالی ایران است که در بازارهای جهانی کلی طرفدار دارد.
ولی خب طرح قالی ایرانی فقط لچک ترنج آن هم با زمینه‌ی لاکی نیست؛ طرح‌های زیاد دیگری هم داریم که بعضی‌هایشان در حال فراموش شدن هستند.
نکات زیر شما را در انتخاب طرح مناسب فرش دستباف راهنمایی خواهد کرد.
۱. اگر یک قالی ریزبافت و هنری میخواهید که کف خانه‌اتان را مثل یک باغ گل در فصل اردیبهشت تزئین کند، میتوانید قالی لچک و ترنج یا «شکارگاه» تبریز، قم و اصفهان را بخرید یا «ریزماهی» خوی و «هزاره هریس» مرند. البته این نوع فرشها گران هستند.
۲. اگر دنبال قالی‌هایی با نقوش روستایی و ایلیاتی هستید، میتوانید طرح‌های «انسان و حیوان»، «گل و مرغ»، «درختی» «درخت و انسان» و «پای شتر» استان‌های فارس، خراسان شمالی، کردستان و گلستان را بخرید. بعضی از این نوع طرح‌ها به دلیل درشت‌بافی، ارزان‌تر هم هستند.
۳. اگر میخواهید خانه‌اتان با فرش‌های ساده تزئین شود و فضای آرامش‌بخشی را در خانه به‌وجود بیاورید، سراغ قالی‌های کویری کرمان و اردکان بروید. زمینه‌ی این قالی‌ها مثل طبیعت کویر به رنگ‌های شتری، خاکستری و کرم است. طرح‌های «کف ساده» که در آن زمینه‌ی اطراف لچک و ترنج خالی از هر نوع نقشی است، «محرمات»، «راه‌راه» و «قاب قرآنی» از همین نوع هستند.
۴. اگر دنبال طرح‌های مدرن هستید که به مبل‌های راحتی و اسپرت بیاید، یکی از طرح‌های هندسی «خشتی»، «قابی»، «میناخانی»، «بته جقه» اصفهان، کاشان یا اراک را بخرید.
۵. اگر دنبال قالی‌های دستباف ارزان هستید میتوانید طرح‌های ریزماهی، محرابی و لچک ترنج استان‌های همدان، کاشان و زنجان را بخرید که از پشم کلفت بافته میشود.
انواع فرش دستباف بر اساس جنس الیاف
انواع فرش دستباف را براساس جنس الیاف آنها به چند دسته تقسیم میشود:
قالی تمام پشم
فرشی که تار، پود و پرز آن از پشم باشد. این نوع قالی‌ها به دلیل جنس پرزها درشت بافت هستند. قالی خرسک که از کلفت‌ترین پشم‌ها بافته میشود جزء این دسته است. قالی تمام پشم مزیت‌هایی همچون بادوام و مقاوم‌بودن، قدرت برگشت‌پذیری پرزها پس از پاخوردن، قدرت بالای جذب رطوبت و... را داراست. این نوع قالی سنگین و از لحاظ قیمت ارزان‌تر است و کمتر میتوان نوع هنری با ظرافت بالای بافت را در آنها پیدا کرد.
قالی چله پشم
نوعی قالی که چله آن از پشم است ولی پرزهایش تنها از پشم نیست.
قالی تمام ابریشم
فرشی که تار و پود و پرز آن همگی از ابریشم است. این نوع قالی معمولا بسیار ریزبافت است و ارزش هنری زیاد و البته قیمت زیادی دارد. چنین قالی یا قالیچه‌ای برخلاف ظاهر نرم و نازک و ظریفش، در مقابل لکه‌ها بسیار مقاوم است؛ یعنی اگر آب، چای، نوشابه یا هر نوع مایع دیگری را رویش ریختید، لازم نیست ضربان قلبتان را اندازه بگیرید؛ کافی است آن را با یک دستمال مرطوب و کمی شامپو فرش بشویید؛ مثل اولش خواهد شد.
قالی کف ابریشم
فرشی که چله آن پشم است ولی تمام زمینه آن از ابریشم بافته شده است.
قالی گل ابریشم
چله این قالی از پشم است ولی گل‌ها و احیانا برگ‌های موجود در نقشه از نخ ابریشم و بقیه پرزها از پشم بافته میشود. این نوع قالی‌ها ممکن است قیمت کمتری نسبت به قالی تمام ابریشم داشته باشند اما ارزش هنری زیادی دارند.
انواع فرش دستباف از لحاظ نوع بافت (گره)
ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. دو نوع گره در بافت فرش به کار می‌رورد که عبارتند از گره ترکی و گره فارسی
گره ترکی
ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. بافت دو گره یا گره ترکی که از ابتدا مخصوص بافندگان تبریزی بوده و امروز در مناطق دیگر نیز رایج است، روشی است که در آن هر دو سر پرز از لای تار رد میشود و گره می‌خورد. این روش وقت زیادی می‌خواهد و مخصوص قالی‌های ریزبافت و نقشه‌های ظریف با رنگ‌های متنوع و خطوط نازک است. در این روش، امکان بی‌گره بافی یا جفتبافی (که نوعی شلختگی در بافت یا تقلب است) وجود ندارد.
به همین دلیل، این قالی‌ها جز ظرافت بی‌اندازه، بسیار محکمند و به این سادگی‌ها نخ‌نما نمی‌شوند. از طرفی این گره آن‌قدر محکم است که میشود پرزهای فرش را چنان قیچی زد که به کوتاهی مخمل شوند و با پا خوردن بیشتر، نقش‌ها و ظرافت گره‌ها بیشتر نمایان شود. به همین دلیل مشهور است که فرش کرمان هر چه پا بخورد مرغوب‌تر است و هیچ اتفاقی هم برای فرش نمی‌افتد. فرش‌های قم، تبریز، اصفهان و کرمان ترکی بافند؛ یعنی هم ظریف‌اند، هم بسیار زیبا و محکم و البته گران.
گره فارسی
فرش‌های پشمی درشت‌بافت که اغلب سنگین هستند و نقش‌های درشتی هم دارند، فارسی‌بافند. در گره فارسی یا یک گره فقط یک طرف پرز گره می‌خورد و طرف دیگر آن آزاد است. در این روش، چله شل‌تر است و برای سفت‌کردن آن، شانه‌های سنگین را محکم‌تر روی پرزها می‌کوبند تا پرزهای پشمی در هم فرو بروند و چله محکم شود. همین درهم رفتگی پشم‌ها، امکان بی‌گره‌بافی یا جفتبافی را بیشتر میکند.
بافنده‌های فرش‌های فارسی‌باف به خاطر درشتی پرزهای پشم، نمی‌توانند نقشه‌های ظریف و مینیاتوری ببافند. از طرفی، گره فارسی با پا خوردن در طول سالها (که البته اصلا کم نیست) کم‌کم پرزها شل شده و نخ‌نما میشوند. به خاطر همه این دلایل، این نوع فرش ارزان‌تر است. قالی‌های فارسی‌بافِ بختیاری، مشهد، اراک، همدان و... مشهورترند. اما به هر حال، این قالی‌ها و رنگ‌های زنده و گرم‌شان، انرژی خاصی به محیط زندگی میدهند و قطعا چشم‌نوازتر از هر بافته مصنوعی دیگر هستند.
سخن آخر
برای آنکه بتوانید فرش مناسبی را برای دکوراسیون منزل خود انتخاب کنید باید هر فضایی را به صورت مجزا در نظر بگیرید. برای مثال برای خرید فرش دستباف برای آشپزخانه بهتر است که به سراغ فرش‌هایی بروید که ابعاد آنها به گونه‌ای باشد که پایه‌های صندلی بر روی فرش قرار بگیرد؛ بنابراین شما باید پیش از هر چیز فضای موردنظر را انتخاب کرده، معیارهایتان را بررسی کنید و در نهایت نیز در رابطه با ابعاد فرش دستباف موردنظر خود تصمیم بگیرید.
راهنمای خرید فرش دستباف ایرانی در سال 1401